Nu te zien in Utrecht: Magische Miniaturen. Prachtige en veelal kleurrijke middeleeuwse schilderingen in boeken. Nog te zien t/m 3 juni 2018. Enthousiast als ik ben over deze tentoonstelling geef ik jullie drie redenen waarom je deze absoluut niet mag missen.
Bijzonder en kleurrijk
De tentoonstelling in Museum Catharijneconvent toont 69 zeer kleurrijke middeleeuwse boeken, zowel met religieuze als wereldlijke inhoud. Stuk voor stuk zijn het pareltjes om te zien en je raakt nauwelijks uitgekeken. Wat een specialisten zijn dat in die tijd geweest! Zeker als je nadenkt over de omstandigheden, zoals het ontbreken van moderne hulpmiddelen als brillen en helder lamplicht. Ik ben echt onder de indruk van de miniscule details en de heldere kleuren. Door de eeuwen heen zijn schilderijen uit deze periode door dag- en lamplicht vervuild en vervaagd. Maar de miniaturen in de boeken zijn maar zelden aan licht blootgesteld en hebben hun originele kleuren behouden. Met miniaturen worden de grotere voorstellingen in het boek bedoeld, maar ik ben misschien nog wel meer onder de indruk van veelzijdige illustraties in de marges.
Getijdenboek – Meester van de Musgrave Getijden ca. 1500-1525
Foto: © Véronique
Hierboven zie je twee zeer verschillende pagina’s samen in één boek. Dit getijdenboek (gebedenboek voor leken) is in hetzelfde atelier door twee verschillende miniaturisten gemaakt. Beiden kleurrijk, maar zeer verschillend. Kijk vooral eens wat langer naar de illustraties. Lijkt het niet net of de pareltjes er op geplakt zijn? En heb je op de rechterpagina de twee vliegen gespot?
Getijdenboek Henegouwen, ca. 1450-1475
Foto: © Véronique
In de marges van bovenstaand getijdenboek tussen bloemen en bladeren bevinden zich verschillende fantasiewezens. Maar een daarvan vind ik verdacht veel weg hebben van giraf. Wat vind jij?
Verder zijn de handgeschreven teksten werkelijk schitterend. Ook al kan ik de tekst nauwelijks lezen, de kwaliteit van het kalligrafeerwerk (wat we nu handlettering zouden noemen) kan ik enorm waarderen.
Foto: © Véronique
Informatief
Opvallend is dat er in de vitrines bij de boeken geen informatiebordjes aanwezig zijn, alleen een nummer dat correspondeert met het informatieboekje dat je aan het begin van de tentoonstelling mee kunt nemen. In mijn ogen zorgt dat ervoor dat je eerst goed naar de kleurige voorstellingen kijkt en daarna pas de informatie erbij zoekt. Vervolgens nog een keer kijkt, want je had waarschijnlijk over een mogelijke ‘Manneken Pis’ heen gekeken.
Getijdenboek – Meester van Gerard Brillis, Meester van de Vederwolken en Meester van Willem van Bossuyt, ca. 1475
Foto: © Véronique
Wel hangen er in iedere zaal informatiebordjes over de kleur waarin die zaal geverfd is. Het legt uit waar deze kleur toendertijd van gemaakt werd en wat de betekenis daarvan was. Bijvoorbeeld blauw werd in de middeleeuwen o.a. gemaakt uit bladeren van wede. En blauw staat voor goddelijkheid, oneindigheid en onschuld. Met deze informatie ging ik toch meer op de kleuren in de illustraties letten.
Foto: © Véronique
Ook zijn er drie video’s te bekijken tijdens de tentoonstelling. Ik raad je aan deze vooral niet over te slaan. De introductie is een goede basis voor wat je gaat zien. De tweede video gaat over hoe de miniaturisten te werk zijn gegaan met hun schetsen en de derde hoe een middeleeuws boek gemaakt wordt. Wist je bijvoorbeeld dat de pagina’s van dierenhuid gemaakt zijn? En dat het eenvoudig was schrijffoutjes te herstellen, gewoon door de inkt weg te schrapen? En dat men eerst het bladgoud aanbracht, voordat de illustraties met lichte en daarna donkere verf werden ingekleurd?
Foto: © Véronique
Nooit bij stil gestaan, maar het formaat van de boeken was ook van belang. Bijbels voor privé-gebruik waren klein, zodat ze eenvoudig overal mee naartoe genomen konden worden. Terwijl bijbels voor tijdens de mis grotere letters bevatten, zodat daar gemakkelijker uit voor gelezen kon worden. En de ridderroman hieronder had een groot formaat, zodat meerdere mensen er tegelijkertijd naar de miniaturen konden kijken, terwijl het verhaal werd voorgelezen.
Roman van Walewein – Penninc en Pieter Vostaart, ca. 1350
Foto: © Véronique
Interactief
Deze tentoonstelling heeft voor ieder wat wils. Of je nu als liefhebber van middeleeuwse kunst, als boekenwurm, illustrator of beoefenaar van kalligrafie/handlettering komt. Jong of oud, iedereen vindt hier wel iets van zijn/haar gading. En dat komt niet alleen door de getoonde objecten, maar ook door de interactie. Her en der in de zalen vind je werkbankjes waar je zelf aan de slag kan als miniaturist. En het is leuk om te zien dat zowel jong als oud hier aan het knutselen slaan.
Foto: © Véronique
Op de ene plek kun je de marges versieren met stempels en de strooirand voorzien van stickers. Op een andere plek kun je op een lichtbak schetsen maken (ook wel ondertekening genoemd). Weer elders kun je miniaturen inkleuren. En helemaal aan het einde van de tentoonstelling kun je in het atelier de losse vellen tot een geheel maken.
Foto: © Véronique
Tip: stempelen en stickeren trof ik alleen in de zalen aan, maar het schetsen en inkleuren kun je ook bewaren tot het einde. Dus mocht het ergens wat drukker zijn, weet dan dat je verderop ook nog aan de slag kan met je persoonlijke kunstwerk. Hebben je kinderen of je mede-museumbezoeker een kortere aandachtsspanne dan jij, dan zijn deze werkplekken ideaal voor hen terwijl jij zelf de originele miniaturen op je gemak wat langer kunt bekijken. Mogelijk bestaat de kans dat uiteindelijk jij op hen moet wachten tot ze uitgeknutseld zijn 😉 Maar wees gerust, ook bij de knutselstations leer je wat bij. Uitleg over de betekenis van de verschillende bloemen bijvoorbeeld.
Foto: © Véronique
Magische miniaturen is nog tot en met 3 juni 2018 te zien in Museum Catharijneconvent te Utrecht. Mis het niet!